روزنامه ابتکار
1397/02/25
احمد نقیب زاده در گفت‌وگو با «ابتکار»: راهکارهای جامعه مدنی، مسالمت آمیز و صلح جویانه است
جواد باقریجامعه مدنی از جمله مفاهیمی است که سابقه تاریخی آن به دوران یونان باستان و آثار ارسطو بازمی‌گردد. مفهومی که در طول تاریخ به شکل های مختلفی تعریف شده و در نهایت در دوران مدرن یکی از ارکان اصلی جوامع دموکراتیک شناخته شده است. کشورهایی که در درون خود از جامعه مدنی توانمندی برخوردارند، نسبت به اقدامات دولت های خود حساس بوده و زمانی که گامی در جهت استبداد و یا تمامیت خواهی برداشته شود، در برابر آن واکنش نشان می دهند. نمونه بارز این واکنش را می توان در اعتراضات جامعه مدنی آمریکا به اقدامات ترامپ در روزهای اخیر مشاهده کرد. در این راستا گفت‌وگویی را با احمد نقیب زاده اندیشمند و جامعه شناس سیاسی انجام داده ایم که در ادامه نقطه نظرات وی را می خوانید.
به نظر شما ضرورت های شکل گیری جامعه مدنی در چیست؟
جامعه مدنی امری تاسیسی نیست و در تمامی جوامع وجود دارد و آنچه می توان در مورد آن مطرح کرد مساله قوت و ضعف آن است. برای نمونه در کشورهای توسعه یافته، جامعه مدنی سامان یافته تر و قوام یافته تر از جوامع جهان سومی است. جامعه مدنی به محلی اطلاق می شود که بیشتر تولیدات جامعه از جمله هنر، ادبیات، اقتصاد، فرهنگ و ... در آن شکل می گیرد. هویت مقولات ذکر شده به جامعه مدنی بازمی‌گردد و قدرت واقعی نیز در جامعه مدنی وجود دارد. زمانی که جامعه مدنی از میان می رود، جامعه سیاسی آغاز می شود که دولت به عنوان یک نهاد سیاسی- نظامی متولی آن بوده و بسیاری از اهداف خود را با توسل به زور و قدرت انجام می دهد. اگر دولت و جامعه مدنی به موازات یکدیگر وظایف خود را انجام دهند، هم جامعه به سمت ترقی و پویایی پیش خواهد رفت و هم دولت در کنترل جامعه با مشکل مواجه نخواهد شد. زمانی که یک جامعه مدنی پویا در کشوری شکل گیرد، دولت در تشخیص علایق و خواسته های مردم با چالش های کمتری مواجه خواهد بود و با ایجاد سامانه تقاضا-پاسخ یا تطبیق و تطابق در مسائل اجتماعی، بدون توسل به خشونت اهدافش را محقق خواهد کرد.
برخی بر این اعتقادند کشورهایی که در مناطق حساسی قرار دارند و همواره دچار کشمکش های منطقه ای هستند، اگر جامعه مدنی پویا و توانمندی در آن ها شکل گیرد، دولت تضعیف شده و در نتیجه در برابر معارضان منطقه ای شکست خواهد خورد. نظر شما در این رابطه چیست؟
به اعتقاد من چنین مساله ای کاملا مردود است. زمانی که جامعه مدنی منفعل باشد، بار تمام مشکلات بر دوش دولت قرار می گیرد و در نتیجه در چنین شرایطی بیگانگان به راحتی علیه منافع آن کشور اقدام خواهند کرد. یکی از باورهای غلطی که به ویژه در کشور ما شکل گرفته این است که جامعه مدنی در صورت توانمند شدن محلی برای نفوذ دشمنان خواهد بود، این باور غلط باید از میان برود چراکه یکی از ویژگی های جامعه مدنی حفاظت از کشور و مردم است. دلیل آنکه دولت های تمامیت خواه جامعه مدنی را برنمی تابند، پاسخگویی در برابر مطالبات مردم است. دولت های اقتدارگرا به دلیل عملکرد نامطلوب، میلی به پاسخگویی ندارند و نمی خواهند کسی از آن ها سوال کند. اگر جامعه مدنی توانمندی وجود داشته باشد، نفوذ در آن امکان پذیر نیست و دولت می تواند با چالش های کمتری به وظایف خود بپردازد. اگر نگاهی به کشورهای اروپایی که از جامعه مدنی توانمندی برخوردارند بیندازیم، درخواهیم یافت که بیگانگان توانایی نفوذ و بهره برداری از این کشورها را ندارند، در حالی که در کشور هایی که دولت های تمامیت خواه بر سر کارند و جامعه مدنی ضعیفی وجود دارد، دشمن به راحتی در آن ها نفوذ می کند. اگر دولتی به این بهانه که در آشوب های منطقه ای و ... به سر می برد بخواهد جامعه مدنی را تضعیف کند، قصد فریب مردم را دارد، چراکه دولت با ایجاد نهادهای توانمند و جمع آوری اطلاعات دقیق از جامعه می تواند از وجود جامعه مدنی توانمند در مسیر اعتلای کشور بهره ببرد.
یکی از دغدغه های مهم به هنگام شکل گیری جامعه مدنی مساله شکاف های اجتماعی است. برخی بر این اعتقادند که برای ایجاد جامعه مدنی، نخست باید برای برطرف کردن شکاف های اجتماعی اقدام به حذف برخی اقوام و گروه ها کرد. نظر شما در این رابطه چیست؟
اگر جامعه مدنی در فرآیند درست خود در کشوری شکل گیرد، اقوام و گروه های مختلف عقیدتی- اجتماعی در کوره فرآیند مدنی شدن با یکدیگر پیوند خواهند خورد و بدون آنکه هویت آن ها نادیده گرفته شود، به مقصود و مطلوب خود خواهند رسید. برای نمونه در کشوری مانند کانادا هر فردی بر هر مذهب و قومیتی که باشد به راحتی می تواند آن را حفظ کند و در نتیجه تعاملات فرهنگی و اجتماعی بهتر و سالم تر صورت می گیرند. در جامعه ای مانند ایران اگر با قدرت و خشونت با اقوام برخورد یا هویت آن ها نادیده گرفته شود، مطالبات آن ها به آتش زیر خاکستر بدل خواهد شد و سر از جایی درخواهد آورد که گرایش های تجزیه طلبانه از خود بروز خواهند داد. اگر نگاهی به دوران باستان بیندازیم، اقوامی که در ایران به سر می بردند، هیچگاه خواهان جدایی از ایران نبودند و در عین آزادی هایی که داشتند، فرهنگ خودشان را حفظ می کردند. هگل از اندیشمندان بزرگ تاریخ در جایی می گوید: «ایران نخستین امپراتوری جدید در جهان را پایه گذاری کرد چراکه به همه اجازه می داد هویت شان را حفظ کنند.» راهکارهای جامعه مدنی برای حل مشکلات، مسالمت آمیز و صلح جویانه است. اگر در حال حاضر برخی گرایش های تندرو و جدایی طلبانه در کشور شکل گرفته اند، وجود دولت هایی بوده است که به زبان دروغ با آن ها سخن گفته اند. دولت ها نباید در حوزه هایی که به آن ها ارتباطی ندارد وارد شوند، چراکه علاوه بر بالا بردن هزینه های دولت، موجب نارضایتی های گسترده عمومی نیز خواهد شد. اگر دولتی با برقراری نظم و امنیت جامعه را در مقابل دشمنان حفظ و امور اجتماعی و فرهنگی را به دست جامعه بسپارد، در برابر مشکلات و چالش هایی که با آن ها مواجه می شود به سختی دچار شکست خواهد شد، اما اگر در امور اجتماعی و فرهنگی دخالت کند سبب خواهد شد تا خطر تجزیه همواره وجود داشته باشد.
به نظر شما وضعیت جامعه مدنی در ایران در حال حاضر به چه صورت است؟
به اعتقاد من در زمان حاضر جامعه مدنی ضعیفی در ایران وجود دارد، چراکه دولت قوی است و جامعه مدنی مجالی برای ابراز وجود پیدا نمی کند. دولت در ایران خود را متولی بسیاری از حوزه هایی می داند که به او ارتباطی ندارند و با ایدئولوژیک کردن ساختارهای اجتماعی سبب می شود تا نارضایتی نهفته ای درون جامعه شکل گیرد. تاریخ نشان داده است دولت هایی که یک شبه دچار فروپاشی می شوند، به مطالبات و خواسته های مردمی پاسخ نداده و در اموری وارد شده اند که ارتباطی به آن ها نداشته است.
سایر اخبار این روزنامه
ظریف در نامه به دبیرکل سازمان ملل متحد:
آمریکا مسئول نقض برجام بوده و باید خسارت‌های
«ابتکار» از اهداف استفاده از دستگاه اسکن عنبیه برای شناسایی معتادان متجاهر گزارش می دهد
«ابتکار » از نتایج موضع گیری های متناقض از تریبون های رسمی درباره شرایط برجام را بررسی می کند
هاشم زایی در گفت وگو با «ابتکار» از دلایل اقدامات تندروانه افراطیون می گوید
برخی تحت تاثیر غیرمستقیم سرویس های اطلاعاتی خارجی عمل می کنند
جلال‌خوش‌چهره
شلتاق اسرائیل زیر چتر واشنگتن
احمد نقیب زاده در گفت‌وگو با «ابتکار»:
راهکارهای جامعه مدنی، مسالمت آمیز و صلح جویانه است
«ابتکار» ظرفیت تبادلات تجاری ایران و کشورهای همسایه را بررسی کرد
تجارت با همسایگان راهگشای اقتصاد ایران
سفارت آمریکا در بیت المقدس در خونین‌ترین روز فلسطینی‌ها افتتاح شد
روز تلخ قدس
رئیس سازمان عقیدتی سیاسی ارتش:
کسی به ناحق با ما وارد جنگ شود، پاسخ پشیمان‌کننده‌ای خواهیم داد
رئیس مجلس در اجلاس اضطراری فلسطین
اقدام آمریکا در انتقال سفارت تل‌آویو و مساله هسته‌ای ایران بی‌پاسخ نمی‌ماند
